Analiza Transakcyjna wg Berne’a

Analiza transakcyjna to narzędzie kompleksowe zaprojektowane przez Erica Berne’a na początku lat 60-tych XX wieku, które łączy w sobie analizę procesów intrapsychicznych  z zachowaniami interpersonalnymi. Jest modelem szeroko wykorzystywanym w wielu obszarach związanych z psychologią, ale również m.in. w obszarze komunikacji międzyludzkiej.

„Transakcja” występująca w nazwie narzędzia odnosi się do wymiany słów, gestów, myśli między dwojgiem osób.

Znajomość modelu pozwala na zrozumienie mechanizmów komunikacji, badanie i usprawnianie w taki sposób, aby wpływać na poprawę komunikacji między dwojgiem osób niezależnie od łączących ich relacji jednocześnie tłumacząc problemy w komunikacji czy brak zrozumienia między ludźmi.

Znajomość modelu pozwala na zwiększenie kontroli nad naszym własnym zachowaniem, jak również na uniknięcie negatywnego wpływu innych osób na nas.

Stan „Ja” w analizie transakcyjnej

Berne w swoim modelu analizy transakcyjnej definiuje stan „Ja” jako „spójny zbiór uczuć i doświadczeń bezpośrednio powiązanych z odpowiadającym im spójnym zbiorem zachowań”

Analiza transakcyjna wyodrębnia trzy główne poziomy naszego „Ja” – trzy wzorce zachowań, komunikowania i reagowania w relacjach interpersonalnych:

• Poziom Rodzica

• Poziom Dorosłego

• Poziom Dziecka

Te poziomy są to role, jakie czasowo i wymiennie przyjmujemy w kontakcie z innymi.

Poziom Rodzica reprezentuje normatywne sądy o rzeczywistości przejęte od rodziców. Zawiera w sobie zbiór zasad, nakazów, zakazów, instrukcji, rad zarówno tych wspierających, jak i krytycznych.

Rodzic używa sformułowań typu: przestań, nie, nigdy, zawsze, okropne (rodzic krytyczny), wspaniale, cudownie (rodzic wspierający).

Poziom Rodzica zawiera dwie główne odmiany:

Rodzic Krytyczny – tę rolę przyjmujemy w momencie gdy chcemy kogoś skrytykować, skarcić, pouczyć, wpędzić w winę, wydać jakieś instrukcje, czy nakazać coś. Dla tej roli charakterystyczne są sformułowania typu ‘nie wolno”, „musisz”, „powinieneś”. Mowa ciała osoby, która weszła w tę rolę jest również charakterystyczna – widzimy władcze gesty, często zaciśnięte usta, zmarszczone brwi.

Natomiast Rodzic Opiekuńczy to osoba, która przybrała rolę wyrażającą opiekę, troskę, spokój, bezpieczeństwo, doradza, motywuje. Wyraża się to w sformułowaniach typu: „wspaniale”, ”damy radę”, „wszystko przebiegnie dobrze”, „możesz na mnie liczyć”

Poziom Dorosłego – charakteryzuje się obiektywnym, racjonalnym analizowaniem sytuacji. Osoba przyjmująca tę rolę jest zorganizowana, rzeczowa, konkretna, stosuje jasne i proste komunikaty, jednocześnie szanując swojego rozmówcę, zasady. Posługuje się zwrotami typu: „rozumiem”, „oczywiście”. Nie osądza osób, może oceniać działania. Do problemów podchodzi rzeczowo i konstruktywnie opierając się na logicznym rozumowaniu.

Poziom Dziecka  charakteryzują emocje oraz zabawa. Ten stan poznajemy po typowych dla niego zachowaniach: otwartość, ciekawość poznawczą, dąsach, gniewie, łzach, napadach śmiechu, jak również sformułowaniach: „nienawidzę”, „dlaczego ja”, „dlaczego muszę”. Dziecko nie potrafi zaakceptować ograniczeń, wyraża trudności w podejmowaniu decyzji.

Ten stan jest najsilniejszym stanem „Ja”.

Dziecko może występować w trzech odmianach:

Dziecko Spontaniczne: wiąże się z okazywaniem spontanicznej radości, optymizmu, skłonności do żartów. Osoba komunikująca się z tego poziomu stosuje zdrobnienia, chce się bawić, żartować.

Dziecko Zbuntowane: postawa wyrażająca dąsy, gniew, bunt.

Dziecko Uległe: posłusznie wykonuje polecenia, wykazuje bierność. Dziecko uległe charakteryzuje się odwracaniem wzroku lub wbijaniem go w podłogę, reaguje wstydem lub gniewem jeśli zostanie skarcone.

Równowaga

Najbardziej odpowiedzialne i trwałe decyzje podejmowane są w momencie, gdy podejmujemy je z poziomu trzech stanów:

Świadomego Dorosłego

Przy zachęcającej zgodzie Rodzica

I naturalnym zachwycie Dziecka.

Komunikowanie w Analizie Transakcyjnej Berne’a

Komunikowanie następuje z różnych poziomów „Ja” nadawcy i jest skierowane do różnych poziomów „Ja” rozmówcy:

Rodzic                   Rodzic

Dorosły                 Dorosły

Dziecko                 Dziecko

↓                  ↓

Nadawca              Odbiorca

Berne w swoim modelu udowadnia, iż porozumienie między ludźmi zależy od dostrojenia się do rozmówcy, czyli najłatwiej rozmawia nam się z osobą, która kontaktuje się z nami z tego samego poziomu (relacja komplementarna).

Przykładem relacji komplementarnej jest sytuacja, w której Rodzic zwraca się do drugiej osoby jako do Dziecka, a ta druga osoba znajdując się w stanie Dziecka, zwraca się do rozmówcy jako do Rodzica:

Przykład:

– Ile razy Pani mówiłem, żeby nie przeszkadzać mi, kiedy mam telekonferencję?

– przepraszam bardzo, więcej się to nie powtórzy, obiecuję”

Czasami poziomy komunikacyjne krzyżują się. Zdarza się to w sytuacji, gdy np. my komunikujemy się z poziomu Dorosłego, natomiast druga strona wchodzi w rolę Dziecka. W tym przypadku mamy do czynienia z relacją skrzyżowaną. W tej sytuacji trudno o porozumienie.

Aby móc skutecznie porozumiewać się, należałoby dopasować się do naszego rozmówcy zajmując poziom, jaki przyjął on, po to, by w dalszej części rozmowy móc płynnie przejść do relacji Dorosły – Dorosły.